Ψύλλος είναι η κοινή ονομασία απτέρων εντόμων που ανήκουν στην τάξη Σιφωνάπτερα. Ορισμένοι επιστήμονες χρησιμοποιούν και τον παλαιότερο όρο Αφανίπτερα. Πρόκειται για εξωτερικά παράσιτα που τρέφονται με αίμα θηλαστικών και πτηνών. Επειδή μεταδίδουν ασθένειες, είναι πολύ επικίνδυνα ζώα και καταπολεμούνται με εντομοκτόνα και άλλους τρόπους.
Το μήκος των εντόμων κυμαίνεται από 1,5 ως 3,3 χιλιοστά.. Συνήθως έχουν χρώμα καφέ. Στο κεφάλι φέρουν κοντές κεραίες και στο στόμα έχουν μυζητικά όργανα, με τα οποία απομυζούν το αίμα. Το σώμα τους είναι πλευρικά πιεσμένο ώστε να μπορούν τα ζώα να μετακινούνται στο τρίχωμα ή στο φτέρωμα των θυμάτων τους (ή για τους ανθρώπους, κάτω από τα ρούχα) και στο πίσω μέρος του αποτελείται από δακτυλίους, οκτώ τον αριθμό. Τα πόδια τους είναι μακριά , επιτρέποντας στα άπτερα ζωΰφια να εκτελούν μεγάλα άλματα και τα πίσω είναι μεγαλύτερα από τα εμπρός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το σώμα να παρουσιάζει κλίση προς τα μπροστά. Τα άλματα που κάνουν είναι περίπου 200 φορές μεγαλύτερα από το μήκος του σώματός τους, καθιστώντας τα ζώα αυτά τους καλύτερους άλτες μεταξύ των γνωστών ζώων, σε σύγκριση με το μέγεθος του σώματός τους. Χαρακτηριστικό του σώματός τους είναι επίσης η σκληρότητα, που επιτρέπει να αντέξει την πίεση, όπως π.χ. το ξύσιμο. Είναι στιλπνό και καλύπτεται από πολλές τρίχες και μικρά αγκάθια, τα οποία έχουν κατεύθυνση προς τα πίσω και βοηθούν μεταξύ άλλων τις κινήσεις του ψύλλου στον ξενιστή.Αναφορικά με την εξόντωση των ψύλλων, μπορεί να γίνει με κολλητική ταινία, να συνθλιβούν με τα νύχια, να καούν με αναπτήρα ή σπίρτο ή και να πνιγούν στο νερό.
Ο θηλυκός ψύλλος γεννά πολύ μικρά, λευκά αυγά, σε μέρη που δεν έχει φως και σε γωνίες των σπιτιών με σκόνη. Η εκκόλαψη των αυγών γίνεται εκεί και αναπτύσσονται οι προνύμφες, οι οποίες μοιάζουν με σκουλήκια. Οι προνύμφες σχηματίζουν βομβύκιο (κουκούλι) και μεταμορφώνονται σε τέλεια έντομα. Δεν έχουν μάτια, ωστόσο στο στόμα αναπτύσσουν όργανα που τους επιτρέπουν να μασούν. Παρότι οι ενήλικοι ψύλλοι τρέφονται αποκλειστικά με αίμα, οι προνύμφες τρέφονται και με οργανικές ύλες, μεταξύ των οποίων και περιττώματα των ώριμων ψύλλων.
Το δάγκωμα από ψύλλους είναι τόσο ενοχλητικό, καθώς προκαλεί έντονη φαγούρα, όσο και επικίνδυνο, επειδή τα ζώα αυτά αποτελούν ενδιάμεσους ξενιστές για πολλά παράσιτα. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να διευκολύνουν στην εξάπλωση των επιδημιών. Για την προφύλαξη από τους ψύλλους πολλές φορές γίνεται προληπτικός καθαρισμός των οικιών, επειδή τα ζωΰφια γεννούν τα αυγά τους σε σκοτεινά και σκονισμένα μέρη. Επίσης, χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα.
Η τάξη των σιφωναπτέρων είναι μια σχετική νέα τάξη. Υποτίθεται πως τα διάφορα είδη ψύλλων εξελίχτηκαν μαζί με τα θηλαστικά πριν από 140 εκατομμύρια χρόνια. Από απολίθώματα είναι γνωστά μόνα τα εξής πέντε είδη ψύλλων. Τα είδη Palaeopsylla baltica, Palaeopsylla dissimilis, και Palaeopsylla klebsiana ξέρουμε από το κεχριμπάρι της Βαλτικής με ηλικία 35 μέχρι 40 εκατομμύρια χρόνια, T Pulex larimerius και τα είδη Rhopalopsyllus sp. από το Δομινικανό κεχριμπάρι με ηλικία 15 μέχρι 20 εκατομμύρια χρόνια.
Οι πρόγονοι των ψύλλων είχαν πτέρυγες. Αυτός είναι ο λόγος γιατί τα άπτερα έντομα αυτά κατατάσσονται στην υφομοταξία πτερυγωτά. Και αφού αναπτύσσονται με πλήρη μεταμόρφωση ανήκουν στην υπέρταξη Ενδοπτερυγωτά. Η πιό συγγενείς έντομα των ψύλλων κατατάσσονται στην τάξη Σιφωνάπτερα και δεν είναι παρασίτες. Και οι δυο τάξεις ανήκουν στις πανορποιδή τάξεις. Η σημερινή ευρέως αποδεκτή άποψη για της ταξινομικές σχέσεις συγγενών τάξεων απεικονίζεται στο Πιν. 1.[5]
Τα γνωστότερα είδη ψύλλων συμπεριλαμβάνουν τα εξής:
• Ψύλλος της γάτας (Ctenocephalides felis),
• Ψύλλος των σκύλων (Ctenocephalides canis),
• Ψύλλος του ανθρώπου ή Ερεθιστικός ψύλλος (Pulex irritans), το αντιπροσωπευτικότερο είδος.
• Ψύλλος των αρουραίων του Βορρά (Nosopsyllus fasciatus),
• Ανατολικός ψύλλος των αρουραίων (Xenopsylla cheopis).