Κατά τον 17ο-19ο αιώνα η ποδάγρα, ή "νόσος των Bασιλέων" όπως ονομάζονταν, ήταν αντικείμενο σχολιασμού και χλεύης καθώς συνδέονταν με την πλούσια κατανάλωση τροφής και αλκοόλης που χαρακτήριζε τους πλούσιους της εποχής. Η άνοδος όμως, του βιοτικού επιπέδου το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα οδήγησε στην κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων ουρικής αρθρίτιδας, όπως ονομάζεται επιστημονικά η νόσος.
Πράγματι, τα τελευταία 20 χρόνια, η συχνότητα της ουρικής αρθρίτιδας διπλασιάστηκε στο δυτικό κόσμο καθώς οι διατροφικές συνήθειες των πάλαι ποτέ προυχόντων υιοθετήθηκαν μάλλον άκριτα από τις ευρύτερες λαϊκές μάζες. Τελικά όμως, τι είναι και πώς προκαλείται η ουρική αρθρίτιδα;
Πρόκειται για ένα μεταβολικό νόσημα που προκαλεί οξείες, ιδιαίτερα επώδυνες κρίσεις αρθρίτιδας στις αρθρώσεις του άκρου ποδιού, του γόνατος, της ποδοκνημικής, της άκρας χειρός και του καρπού, με συχνότερη εντόπιση το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού (70% των περιπτώσεων). Συνήθως προσβάλλει μόνο μία άρθρωση στο 90% των ασθενών και αν δεν αντιμετωπιστεί, οι κρίσεις μπορεί να γενικευτούν, να γίνουν συχνότερες και να διαρκούν περισσότερο.
Αιτιολογία
Η ουρική αρθρίτιδα προκαλείται από την υπερβολική συγκέντρωση ουρικού οξέος στο αίμα (πάνω από 7 mgr/dl) και στους ιστούς. Πού όμως, βρέθηκε το ουρικό οξύ στον οργανισμό;
Το ουρικό οξύ αποτελεί ένα φυσιολογικό προϊόν του μεταβολισμού. Μία κατηγορία χημικών ουσιών που ονομάζονται πουρίνες και αποτελούν σημαντικό συστατικό του DNA, μεταβολίζονται προς ουρικό οξύ το οποίο τελικά αποβάλλεται από τους νεφρούς. Οι πουρίνες συντίθονται από τον ίδιο τον οργανισμό αλλά λαμβάνονται και με την τροφή. Σε ορισμένους ανθρώπους το ουρικό οξύ αυξάνεται υπερβολικά είτε γιατί ο οργανισμός το παράγει σε μεγάλες ποσότητες ή λαμβάνει πολλές πουρίνες με την τροφή, είτε γιατί οι νεφροί τους δυσκολεύονται να το αποβάλλουν.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην διαλύεται πλέον στο αίμα αλλά να αθροίζεται και να δημιουργεί κρυστάλλους. Αυτοί οι κρύσταλλοι επικάθονται στις αρθρώσεις και προκαλούν φλεγμονή. Έκτός από αυτό, μπορούν να αθροιστούν και στους νεφρούς προκαλώντας νεφρική βλάβη ή νεφρολιθίαση. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι ασθενείς με υπερουριχαιμία αναπτύσσουν ουρική αρθρίτιδα. Αντίθετα, αυτό συμβαίνει μόνο στο 20% περίπου. Αυτό δείχνει ότι υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες στην εκδήλωση της νόσου, μεταξύ των οποίων και η κληρονομικότητα.
Πού και πώς παρουσιάζεται
Η ουρική αρθρίτιδα είναι πέντε φορές συχνότερη στους άνδρες απ'ότι στις γυναίκες ενώ είναι σπάνια στα παιδιά. Συνήθως εμφανίζεται κατά τη μέση ηλικία και στις γυναίκες ειδικά μετά την εμμηνόπαυση. Αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παρουσιάζουν οι παχύσαρκοι, οι υπερτασικοί και όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης (δηλαδή κρέας) και αλκοόλ.
Συχνές αφορμές που πυροδοτούν μία οξεία κρίση ουρικής αρθρίτιδας, και καλό είναι να αποφεύγονται από τους υπερουριχαιμικούς, είναι:
• ένα πλούσιο γεύμα με κόκκινα κρέατα ή θαλασσινά
• η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ
• κάποια σημαντική καταπόνηση του οργανισμού ή ασθένεια
• η απότομη απώλεια βάρους
• η λήψη κάποιων φαρμάκων που εμποδίζουν τη φυσιολογική απομάκρυνση του ουρικού οξέος (ορισμένα διουρητικά και αντιβιοτικά)
Όταν παρουσιαστεί, η εικόνα της ποδάγρας είναι χαρακτηριστική. Ο πόνος είναι εντονότατος και συχνά ξυπνάει τον ασθενή. Το δέρμα πάνω από την πάσχουσα περιοχή είναι κατακόκκινο και ευαίσθητο. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ακόμη και το βάρος του σεντονιού πάνω στην πάσχουσα περιοχή είναι ανυπόφορο.
Η κρίση διαρκεί μερικές ημέρες και παρέρχεται. Το 62% θα ξαναπαρουσιάσει επεισόδιο ουρικής αρθρίτιδας εντός του έτους και σχεδόν το 90% εντός της πενταετίας, αν δεν λάβει κάποια αγωγή. Περίπου το ένα πέμπτο εξ' αυτών θα εμφανίσει νεφρολιθίαση κάποια στιγμή. Αν η υπερουριχαιμία δεν αντιμετωπιστεί και η νόσος χρονίσει, μπορούν να σχηματιστούν τόφοι (συσσωματώματα ουρικών αλάτων) στις αρθρώσεις και τα οστά να διαβρωθούν από τη συνεχιζόμενη αρθρίτιδα.
Στον ιατρό
Ο ιατρός κατά κανόνα θέτει τη διάγνωση σχετικά εύκολα. Οπωσδήποτε θα ελέγξει τα επίπεδα του ουρικού οξέος στο αίμα, αν και δεν είναι απαραίτητο να είναι αυξημένα. Ενδεχομένως να χρειαστεί να παρακεντήσει την άρθρωση ώστε να αναζητήσει κρυστάλλους ουρικού οξέος στο αρθρικό υγρό ή να ζητηθεί ακτινογραφία.
Σκοπός της θεραπείας είναι η ανακούφιση του ασθενούς από τον ισχυρό πόνο και η αντιμετώπιση της φλεγμονής. Προς τη κατεύθυνση αυτή χορηγούνται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ). Σε δύσκολες περιπτώσεις, που δεν ανταποκρίνονται στα ΜΣΑΦ ή αυτά αντενδείκνυνται, η λήψη κολχικίνης ως χάπι ή ενδοφλέβια είναι πολύ αποτελεσματική. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, αποφεύγεται εξαιτίας της έντονης διάρροιας αλλά κι άλλων σοβαρότερων παρενεργειών που προκαλεί. Ο ίδιος ο ασθενής μπορεί να βοηθήσει λαμβάνοντας μεγάλες ποσότητες υγρών, που βοηθούν στη διάλυση των κρυστάλλων.
Μακροπρόθεσμα, πρέπει να αντιμετωπιστεί η υπερουριχαιμία που προκάλεσε την κρίση ουρικής αρθρίτιδας. Πέρα από τη λήψη πολλών υγρών, το αλκοόλ πρέπει να αποφεύγεται γιατί εμποδίζει την αποβολή του ουρικού οξέος από τους νεφρούς. Επίσης, πρέπει να εφαρμοστεί μια δίαιτα χαμηλή σε πουρίνες, ώστε να μειωθεί η παραγωγή του ουρικού οξέος. Τέλος, υπό προϋποθέσεις, μπορεί ο ιατρός να κρίνει ότι απαιτούνται φάρμακα.
Περιεκτικότητα τροφών σε πουρίνες
Πολύ υψηλή ρέγκα , μύδια, αθερίνα, μαρίδα, σαρδέλες, μαγιά, γλυκάδια, καρδιά
Σχετικά υψηλή αντσούγια, σολομός, οστρακοειδή, πέστροφα, μπακαλιάρος, αρνί, μοσχάρι γάλακτος, μπέικον, συκώτι, νεφροί, γαλοπούλα, πέρδικα, χήνα, φασιανός
Δεν είναι αναγκαίο να λαμβάνουν όλοι οι υπερουριχαιμικοί φάρμακα. Επειδή οι περισσότεροι είναι ασυμπτωματικοί και παράλληλα κάθε φάρμακο έχει δυνητικές παρενέργειες, ο ιατρός θα λάβει υπόψιν του μια σειρά από παραμέτρους: τα επίπεδα του ουρικού οξέος στο αίμα, αν και πόσο συχνά εκδηλώνονται κρίσεις ουρικής αρθρίτιδας, αν έχουν εμφανιστεί επιπλοκές όπως νεφρολιθίαση ή τόφοι, και άλλα.
Τα φάρμακα χορηγούνται αφού περάσει η οξεία κρίση, καθώς και τα ίδια είναι ικανά να πυροδοτήσουν ένα νέο επεισόδιο. Πάντως, σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητο να τηρείται αυστηρά η δίαιτα καθότι τα διαθέσιμα φάρμακα είναι πολύ αποτελεσματικά.
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η ουρική αρθρίτιδα είναι μια εξαιρετικά επώδυνη κατάσταση με δυνητικές επιπλοκές, που αντιμετωπίζεται μάλλον εύκολα στις μέρες μας. Στόχος θα πρέπει να είναι η πρόληψη της νόσου με την υιοθέτηση πιο υγιεινών διατροφικών συνηθειών, κάτι οπωσδήποτε ευεργετικό σε κάθε περίπτωση.
Όταν τον 4ο αιώνα π.Χ. ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης περιέγραφε την ποδάγρα ως "αρρώστια των λίγων ηλικιωμένων και καλοζωισμένων", μάλλον δεν φαντάζονταν ότι 2.400 χρόνια αργότερα αυτοί θα ήταν πολλοί περισσότεροι...